Sporin hræða

Þingmannanefnd Atla Gíslasonar til að fjalla um skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis fór fram á það við ríkissaksóknara með bréfi 14.5.s.l. að hann tæki mál fjögurra fyrrum embættismanna til rannsóknar og ákæru eftir atvikum. Í svari ríkissaksóknara  frá 7. júní s.l. kemur fram:

"Niðurstaða setts ríkissaksóknara er sú að umfjöllunarefni og ályktanir rannsóknarnefndar Alþingis á köflum 21.5.5. og 21.5.6. gefi að svo stöddu ekki tilefni til að efna til sakamálarannsóknar á hendur Davíð Oddssyni, Eiríki Guðnasyni, Ingimundi Friðrikssyni og Jónasi Fr. Jónssyni."

Með einföldum ábendingum sýndi ríkissaksóknari fram á það í ofangreindu svari sínu að ályktanir og ákærugleði þingmannanefndar Atla Gíslasonar ætti ekki við efnisleg rök að styðjast.

Í dag ætlar þessi sama þingmannanefnd að skila áliti til Alþingis og óneitanlega hræða vanhugsuð óheillaspor sem nefndin hefur þegar stigið.

Jónas Jónsson frá Hriflu var dómsmálaráðherra  á árunum 1927 til 1932, hann hafði þá það vald sem dómsmálaráðherra að fyrirskipa sakamálarannsóknir gegn mönnum og hafði einnig það vald að ákveða hvort refsimál skyldi höfða á hendur fólki.  Atburðir þessara ára og glögg hugsun og skilningur á mannréttindum varð til þess að dr. Gunnar Thoroddsen fyrrum prófessor í lögum og forsætisráðherra flutti frumvarp á Alþingi um opinberan ákæranda og sagði þar m.a. í framsöguræðu sinni:

"Það hefur geysimikla þýðingu í hverra höndum ákæruvaldið er og hvernig með það er farið. Það er hin mesta nauðsyn, að það sé í höndum góðra og réttsýnna manna og að  því sé beitt með fullu rétlæti. Í meðferð þessa er tvenns að gæta. Annars vegar, að því sé beitt gegn öllum þeim, sem glæpi hafa drýgt, og hins vegar, að því sé ekki beitt gegn saklausum mönnum.

Það getur haft geigvænleg áhrif, ef maður er ákærður fyrir afbrot, sem hann er alsaklaus af, jafnvel þótt hann verði sýknaður að lokum. Ákæran ein, með öllum þeim réttarhöldum og vitnaleiðslum, varðhaldi, yfirheyrslum og umtali manna ímilli sem sakamálarannsókn eru samfara getur gert honum slíkt tjón, bæði andlega og efnalega að hann bíði þess seint bætur."

Óneitanlega hefur nefnd Atla Gíslasonar þegar komið fram með tilmæli og ábendingar sem benda til að alla vega vilji meiri hluta nefndarinnar sé að koma á pólitískum réttarhöldum jafnvel þó að formaður nefndarinnar hljóti að átta sig á að lögin um Landsdóm eru úrelt og standast ekki ákvæði laga nr. 62/1994  um  mannréttindasáttmála Evrópu sbr. m.a. 2.gr samningsviðauka nr. 7. Einnig mætti nefna ákvæði 1. mgr. 6 gr. samningsins og fleira.

Verði það raunin að Alþingi ákveði að efna til pólitískra réttarhalda, sem ég tel einsýnt að muni enda með mikilli sneypuför þess ákæruvalds, þá má búast við aukinni lausung í þjóðfélaginu og aukinni hættu á pólitískum hefndaraðgerðum gegn pólitískum andstæðingum. 

Ákvæði um ráðherraábyrgð og lögin um Landsdóm voru sett til að reyna að fyrirbyggja það fyrst og fremst að ráðherra misbeitti valdi sínu eða afvegaleiddi löggjafarvaldið með röngum upplýsingum. Resiábyrgð ráðherra byggist ekki á því að hann hefði getað gert betur á grundvelli síðari tíma skýringa.

Óneitanlega óttast ég það að Alþingi setji enn meira niður við meðferð þessa máls en orðið er nú þegar.  Samt sem áður vonast ég til að Alþingismenn láti ekki ímyndaða stundarhagsmuni og pópúlisma byrgja sér sýn eða taki ómálefnalega afstöðu sem getur kostað ríkið mikil útgjöld og álitshnekki þegar upp er staðið.

Pólitískt vald á ekki að ákveða saksókn eða réttarhöld. Meðan ákæruvaldi um ráðherraábyrgð hefur ekki verið komið úr höndum pólitíska valdsins þá verður því ekki beitt svo vel fari. Alþingismenn ættu því að sammælast um að setja nútímaleg ákvæði um ráðherraábyrgð og Landsdóm sem standast þær kröfur sem nú eru gerðar varðandi ákærur og málsmeðferð í sakamálum. 

Þegar grannt er skoðað eru engar forsendur til að höfða mál á hendur þeim fjórum fyrrverandi ráðherrum sem nafngreindir hafa verið í fréttum.  Ákærur á hendur þeim munu því byggjast á pólitísku mati og friðþægingaraðgerðum að hætti stjórnvalda í ríkjum sem við teljum okkur ekki eiga samleið með.