Réttarríkið og rannsóknarnefndir

Brynjar Níelsson, hæstaréttarlögmaður og ötull talsmaður réttarríkisins, skrifar athyglisverða grein um rannsóknarnefndir á Pressunni í gær.  Þar bendir Brynjar á það stjórnarskrárbrot að pólitískar nefndir fái undanþága frá refsiábyrgð til að geta veist að æru og friðhelgi einstaklinga. 

Dómarar í héraðsdómi og Hæstarétti, þurfa bera fulla refsiábyrgð á störfum sínum.  Brynjar bendir á að þeir sem eru til rannsóknar hjá rannsóknarnefndum njóti ekki lágmarksréttinda um hlutlausa málsmeðferð.  Jafnframt bendir Brynjar á að refsileysi rannsóknarnefnda leiðir til ábyrgðarleysis þeirra sem í þeim starfa.  Nefndarmönnum hætti til óvandaðra vinnubragða, fljótfærnislegra ályktanna og jafnvel vinna í samræmi við ætlaðar væntingar skýrslubeiðenda og stemmningarinnar í þjóðfélaginu.

Brynjar bendir á vonda reynslu af vinnu rannsóknarnefndar Alþingis undir stjórn Páls Hreinssonar. Rannsóknarnefnd Páls Hreinssonar skrifaði skýrslu til að þóknast núverandi stjórnvöldum og þess sem talið var til vinsælda fallið. Skýrslan er full af staðreyndavillum og röngum ályktunum eins og forseti Íslands og fleiri hafa bent á. Fyrir liggur að rannsóknarnefndin túlkaði meginatriði í bankalöggjöf á rangan hátt.

Verst af öllu er að Rannsóknarnefnd Alþingis virti ekki meginreglur um réttindi einstaklinga og fyrirtækja til hlutlausrar rannsóknar, aðgangs að gögnum og fleira. Hún veitti andmælarétt aðeins til málamynda og hvorki treysti sér til svara eða birta þau andmæli sem henni bárust.  Jafnvel augljóst vanhæfi eins nefndarmanns var látið átölulaust, þó hinir nefndarmennirnir hefðu gert athugsemdir við vanhæfið í upphafi en fallið frá því þegar þeim var sagt að gera það. 

Það er athyglivert að eftir að skýrsla rannsóknarnefndarinnar kom út hafa höfundarnir ekki viljað tjá sig um efni hennar.  Þeir vita að refsileysið nær ekki til síðari ummæla.

Brynjar Níelsson mun vonandi taka sæti á Alþingi eftir kosningar. Ekki er vanþörf á að öflugur málsvari réttarríkisins láti þá til sín taka. Þangað til verður að vona að þingmenn átti sig á því að tillaga um refsileysi rannsóknanefnda, stangast á við grunnsjónarmið réttarríkisins og stjórnarskrá. Það er lágmark að þeir sem taka að sér störf í rannsóknarnefndum þori að taka ábyrgð á gerðum sínum fyrir dómi alla vega ekki síðri en dómarar.

Hvað svo með að virða þann grundvallarrétt þeirra sem til rannsóknar eru að þeir fái skipaðan réttargæslumann sem fylgist með málsmeðferðinni og geti gert athugaemdir á rannsóknarstigi. Þetta á ekki síst við þegar fjallað er um látið fólk sem hefur iðulega orðið fyrir mannorðsmissi vegna álits og ummæla í rannsóknarskýrslum og rannsóknarnefndarmanna.

Arftakinn

Flokkseigendafélag Samfylkingarinnar hefur fundið arftaka Jóhönnu Sigurðardóttur.  Ekki hefur þvælst fyrir þokkalega glöggskyggnu fólki, að Jóhanna hefur lagt spilin þannig að Guðbjarti  Hannessyni kennara og velferðarráðherra, mætti vera það sem mest að gagni. Á sama tíma hefur hugsanlegum mótframbjóðendum verið ýtt markvisst til hliðar eins og gerist iðulega í sósíalískum flokkum.

Arftakinn hefur skilað svo góðu starfi að leitun er á öðru eins  í pólitískri sögu þjóðarinnar. Þannig segja flokkseigendur Samfylkingarinnar alla vega söguna. Þeir sem horfa á feril Guðbjarts með öðrum augum sjá hins vegar stjórnmálamann sem hlýðir foringja sínum og leiðtoga skilyrðislaust og klappar jafnan hæst og lengst þegar hún gengur í salinn, úr salnum eða lýkur ræðum sínum.

Þrátt fyrir að Guðbjartur hefði takmarkaða þingreynslu var hann  gerður að Forseta Alþingis árið 2009. Um leið og Jóhanna gat skákað málum svo til varð Guðbjartur ráðherra árið 2010. Á sama tíma var Árna Páli og Degi B. Eggertssyni skákað til óæðri verka svo þeir mundu ekki þvælast fyrir arftakanum.

Um leið og arftakinn lýsti yfir framboði sínu lýstu foringjar í pólitískri lífvarðasveit Jóhönnu yfir eindregnum stuðningi  við arftakann, þannig að minnti á yfirlýsingar kínverska kommúnistaflokksins þegar Hua Kuo Feng varð arftaki Mao Tse Tung.

Venjulegir Íslendingar velta  fyrir sér hvort verið sér að verðlauna Guðbjart fyrir að hafa stýrt svikum Samfylkingarinnar í kvótamálinu, þáttöku í svikum varðandi skuldavanda heimilanna eða sértækri launastefnu hans á Landsspítala Háskólasjúkrahúsi sem leynt átti að fara í samræmi við stefnu flokksins um opið þjóðfélag andstætt leyndarhyggju.

Sjálfur segist arftakinn muni fylgja hefðbundinni jafnaðarstefnu, sem gengur meðan hægt er að eyða peningum annarra. Sem fyrsta innlegg í kosningabaráttuna kynnti arftakinn að hækka barnabætur úr galtómum ríkissjóði. Kosningaloforð arftakans skal taka gildi í áföngum á 5 árum og byrja árið 2014.

Mikil gleði ríkir því hjá flokkseigendafélagi Samfylkingarinnar þar sem arftakinn ætlar að taka upp hefðbundnar  hugmyndir jafnaðarmannaforingjans Jóseps Djúgasvili Stalíns um 5 ára áætlanir. 

Heilagt ríki Allah

Bylting leiðir ekki endilega til niðurstöðu sem meiri hluti byltingarfólks vill. Byltingin í Íran 1979 er gott dæmi.

Þegar Khomeini erkiklerkur var að sundra þeim sem tóku þátt í byltingunni og taka sér alræðisvald, var búin til ný stjórnarskrá og þeir sem mótmæltu henni fengu þennan skammt frá Khomeini:

"Uppreisn gegn ríkisstjórn Allah er uppreisn gegn Allah og uppreisn gegn Allah er guðlast".

Að geðþótta Khomeini voru þeir sem voru ósammála klerkaveldinu drepnir og jafnvel sendir flugumenn á eftir þeim til annarra landa. Þetta var  "Persneska vorið" sem vinstri menn í Evrópu lofsungu.

Fólkið í Egyptalandi gerði uppreisn gegn einræðisherranum Mubarak. Á Vesturlöndum var talaði um lýðræðisþróun "arabíska vorið".

Eftir fall Mubarak fór einræðishópur Islamista, að taka völdin. Morsi forseti frá Múslimska bræðralaginu tók sér alræðisvald með tilskipun sem er mun harðari en nasistar birtu þegar þeir voru að mola stjórnarandstöðuna niður í Þýskalandi 1933 og ná alræðisvaldi með alþekktum afleiðingum.

Morsi vill breyta stjórnarskránni eins og alræðissinnar byrja á. Hann hefur sett sig yfir lög og dómstóla. Orð Morsi eru lög.

Óneitanlega minna ummæli Morsis á  Khomeiny þegar klerkarnir tóku völdin í Íran. Morsi segir  "Þetta er vilji Allah" um aðgerðir sínar. Sem þýðir, að þeir sem berjast gegn honum eru sekir um guðlast.

Fáir Egyptar gerðu sér grein fyrir því að Allah mundi blanda sér í pólitíska baráttu í landinu að Mubarak gengnum.  Morsi segist vera undir guðlegri handleiðslu við að koma á nýrri stjórnarskrá. Lýðræðissinnar  sem börðust fyrir nútímavæðingu þjóðfélagsins eiga því erfiða baráttu fyrir höndum.

Hætt er við að einræði hersins víki nú fyrir einræði klerkastjórnar í Egyptalandi ef þjóðin rís ekki upp strax.