Evrópumet í vondri hagstjórn

Hæsta verðbólga í Evrópu er á Íslandi. Ekki bara sú hæsta heldur langhæsta. Það land sem kemst næst okkur er Grikkland þar sem verðbólga er  helmingi minni.

Verðbólga á Íslandi er alvarlegri en í nokkru öðru landi Evrópu vegna vísitölubindingar lána.  Vísitölubundnu lánin hækka á sama tíma og verðgildi krónunnar er í lágmarki, veruleg kjararýrnun og launalækkun á sér stað og þjóðarframleiðsla dregst saman. Miðað  við þessar aðstæður þarf snilli í hagstjórn til vera með fimmfalt meiri verðbólgu en almennt gerist í öðrum Evrópuríkjum.

Hagstjórnartríó ríkisstjórnarinnar, Jóhanna, Steingrímur og Gylfi viðskipta, eru greinilega verst til hagstjórnar fallin af stjórnendum Evrópu. Þetta hagstjórnartríó setur hvert Evrópumetið á eftir öðru í vondri hagstjórn.

Unga fólkið sem horfir á eignir sínar brenna á verðbógubáli hagstjórnartríósins og sér fram á eignamissi og gjaldþrot, verður nú áþreifanlega vart við það að fallega orðaður fagurgali Steingríms J. Sigfússonar og más Jóhönnu Sigurðardóttur verður ekki í askana látið og bjargar ekki heill og hamingju fólksins í landinu heldur þvert á móti.

Var það e.t.v. þetta sem Steingrímur og Jóhanna eiga við þegar þau tala um mikinn árangur í hagstjórn að undanförnu? 

 

Fimm sinnum fimm eru simsalabimm

Tap Íslands á bankahruninu nemur a. m. k. 10 þúsund milljörðum segir í frétt af ræðu fyrrum ríkisendurskoðanda.  Hann segir að tapið felist í virðisrýrnun bankanna og hlutabréfa þeirra  um 9 þúsund og fjögurhundruð milljarða auk taps Seðlabanka og annarra og út úr því komi rúmlega 10 þúsund milljaða tap Íslands í bankahruninu.

Endurskoðendur eru lagnari við að fá þá útkomu sem þeir ætla sér en aðrir sérfræðingar í útreikningum. Þeir reiknuðu út frábæra stöðu íslensku bankanna og fjármálakerfisins þó að verðmætin væru aðallega hugarfóstur.

Þannig er það einnig með þetta tröllaukna tap sem fyrrum ríkisendurskoðandi reiknar út að hafi verið tap okkar í bankahruninu.  Sú útkoma er  sambærileg útkomu skáldsins sem sagði í grínljóðabókinni sinni   "Fimm sinnum fimm eru simsalabimm."

Raunverulegt virði bankanna var aldrei mikið.  Verðfall á þessum gerviverðmætum er því ekki raunverulegt tap heldur afturhvarf til raunveruleikans úr undralandinu.

Nettó tap þjóðarbúsins hleypur á hundruðum milljarða en ekki þúsundum eins og ríkisendurskoðandi heldur fram nema menn vilji halda áfram að lifa í gerviveröld uppblásinna efnahagsreikninga fjármálafyrirtækja. Hefði tapið hlaupið á þúsundum milljarða þá hefði ekki verið hægt að halda hér úti þjóðfélagsstarfsemi eftir hrunið.

Sagt er að Sölvi Helgason sá mikli lífskúnstner sem lifði öldum fyrr hafi afrekað það að reikna barn í konu. Það er sjálfsagt ekki flóknara en fá út þá útkomu sem kom fram í ræðu ríkisendurskoðanda hjá félagi Viðskipta- og  hagfræðinga í dag. Er að vonum að fjörugar umræður og fyrirspurnir hafi orðið í þessu gagnmerka félagi um niðurstöður fyrrum ríkisendurskoðanda.

Jóhanna með svartan blett á tungunni

Vinur minn minnti mig á að um það væri iðulega talað við börn að segðu þau ekki satt þá fengju þau svartan blett á tungunni. 

Hann bætti við að það hefði verið eins gott fyrir Jóhönnu Sigurðardóttur forsætisráðherra að hafa ekki rekið út úr sér tunguna á Alþingi í gær.  Væri þetta rétt sem sagt væri við börnin þá væri ljóst að tungan á Jóhönnu hefði orðið kolsvört eftir umræðurnar um launakjör Seðlabankastjóra.

En Lára V. Júlíusdóttir vill ekkert segja. Var einhverntíma talað um að undirferlin og undandrátturinn væri einkenni karlasamfélagsins?

http://www.mbl.is/mm/frettir/innlent/2010/05/07/eg_segi_sannleikann/

 

Hin nýju goð álitsgjafa og háskólamanna?

Athyglivert hefur verið að fylgjast með stórum hópi Háskólasamfélagsins á Íslandi og álitsgjafa í kjölfar útkomu skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis. Þar hoppar þessi hópur knékrúpandi í andakt og takt og boðar að hér hafi hinn heilagi sannleikur loksins komið fram um bankahrunið.

Þessi sami hópur hoppaði raunar líka fyrir tveimur árum knékrúpandi í andakt og aðdáun fyrir bankamönnum og útrásarvíkingum. Þá var spurt eins og einn háskólamaður orðaði það í gær í útvarpi  þegar menn þar á bæ veltu fyrir sér hlutunum: "Hvað skyldi Björgólfur segja um þetta"  Ég gat ekki skilið orð þessa manns með öðrum hætti en þeim að aðgerðir og áherslur í háskólasamfélaginu hafi verið í samræmi við vilja og þarfir þeirra ríku, en gagnrýnin hugsun hafi vikið þar sem styrkja og velgjörða var helst von af gnægtaborðum gullæta úr bankakerfinu og sporgöngumanna þeirra í hópi stærstu lántakenda.

Hvar var hin gagnrýna hugsun á þessum tíma?  Háskólasamfélagið og opinberu álitsgjafarnir ættu að spyrja sig þeirrar spurningar og svara heiðarlega. Það er ekki vanþörf á.

Í dag bendir Jón Tómasson fyrrum stjórnarformaður SPRON og Ríkislögmaður, sá sem harðast barðist gegn því að hirðarnir hirtu fé sparisjóðanna, á það að Rannsóknarnefnd Alþingis hafi ekki skoðað Sparisjóði landsins sérstaklega. Um það segir nefndin raunar að ekki hafi unnist tími til að taka þau mál til sérstakrar skoðunar. Nú verður það að teljast með nokkrum endemum að Rannsóknarnefnd Alþingis um bankahrunið, sem telur eðlilegt að fjalla um pólitíska þróun þjóðfélagsins í tuttugu ár og fella pólitíska dóma um stjórnun, stjórnarfar og efnhagsstjórn þann tíma á hundruðum blaðsíðna, skuli ekki hafa séð ástæðu til að fjalla ítarlega og skoða þann mikilvæga hluta fjármálakerfisins sem sparisjóðakerfið var og samspil þess og annarra leikenda í fjármálalífinu.

Skipti það ekki máli að fjármunir sparisjóðanna skyldu vera hirtir með þeim hætti sem gert var?

Háskólasamfélagið ætti að standa undir nafni og sýna fram á tilverurétt sinn með því m.a. að fara með gagnrýnum hætti ofan í skýrslu Rannsóknarnefndarinnar og velta við hverjum steini og mynda sér sjálfstæða skoðun í stað þess að lúta nú nýjum goðum í stað þeirra sem féllu 6. október 2008.

Sorgarsaga í sumarbyrjun

Á sumardaginn fyrsta var greint frá því að Sparisjóður Keflavíkur og Byr væru komnir undir stjórn ríkisins. Kom að vísu ekki á óvart þar sem að stefnuleysi ríkisstjórnarinnar í málum fjármálastofnana hefur verið slík að óvissan hefur smám saman dregið úr þeim allan lífsþrótt og möguleika.

Nú verður ekki lengur vikist undan því að ríkisstjórnin marki skynsamlega stefnu varðandi ríkisaðstoð og starfsemi fjármálastofnana í eigu ríkisins. Stærstu mistökin voru gerð þegar ríkisstjórnin ákvað algjörlega að nauðsynjalausu að fella SPRON og Straum. En þau mistök verða ekki tekin til baka þó ef til vill væri rétt að viðkomandi ráðherrar væru látnir sæta ábyrgð vegna þeirra mistaka.

Enn eykst kostnaður þjóðfélagsins vegna stefnu- og aðgerðarleysis ríkisstjórnarinnar.

Skattgreiðendur allra landa sameinist?

Flugsamgöngur í Evrópu hafa legið niðri að mestu í viku vegna eldgoss í Eyjafjallajökli. Deila má um hvort þar ráði ofurvarúð. 

Eftir viku tálmun í flugsamgöngum er hrópað  á neyðaraðstoð vegna þessa fárs og gildir einu hvort um er að ræða talsmenn flugfélaga, ananasbændur í Gana, blómabændur í Kenýa, ávaxtabændur í Ísrael eða fisksölumenn í Evrópu. Jafnvel er talað um verulegar búsifjar í fjármálum heimsins.

Nú sannast það fornkveðna að það er engin búmaður nema kunna að berja sér.  Varla geta framleiðendur og flugfélög staðið svo veikt að þau þoli ekki vikutálmun flugsamgangna.  En það má alltaf kalla á stóru mömmu, ríkið, og heimta fé skattgreiðenda til að standa undir öllu mögulegu og ómögulegu. Ríkið eyðir hvort eð er svo miklu í óþarfa og rugl að þeir sem nú krefjast inngöngu í ríkisfjárhirslur sjá ekki að það muni um einn sláturkepp í viðbót.

Það er kominn tími til að breyta þessu hugarfari og miða við gömlu gildi markaðsþjóðfélagsins um að fólk byggi upp fyrirtæki og aðstoð ríkisins sé til að standa vörð um grundvallar velferð fólks.  Sennilega þarf að breyta  gamla vígorðinu og segja: Skattgreiðendur allra landa sameinist. Þið eigið engu að tapa nema fjötrunum en þið hafið lífshamingju að vinna.

Umfram skyldu

Varaformaður Sjálfstæðisflokksins og tveir þingmenn hafa fengið tímabundið leyfi frá þingstörfum meðan mál þeirra eru rannsökuð.  Þetta gera þeir umfram skyldu.  Spurning er hvort að fleiri þingmenn og ráðherrar þurfi ekki miðað við þær forsendur sem liggja til grundvallar fráhvarfs þremenninganna að segja af sér alla vega tímabundið?

Þá vaknar líka sú spurning hvort þetta eigi bara að taka til stjórnmálastéttarinnar. Hvað með löggilta endurskoðendur fjármálafyrirtækja og alla vega sumra vátryggingafélaga. Þurfa þeir ekki að skila inn löggildingu sinni og taka sér leyfi frá störfum meðan mál þeirra eru í rannsókn?

Hvað með þá sem  bera megin ábyrgð á hruninu er ekki eðlilegt að þeir víki úr stjórnum og frá stjórnun fyrirtækjanna sem einu sinni voru þeirra en eru nú á grundvelli nauðasamninga eða yfirtöku banka.

Hvað með fjölmiðlamennina og forsetann sem voru klappstýrur útrársarinnar og öfgafullrar lánastefnu. Þurfa þeir ekki með sama hætti að velta fyrir sér sinni stöðu. Í því sambandi þá er spurning hvort útvarpsstjóri ætlar að taka málefni fréttastofu til umfjöllunar innan stofnunarinnar miðað við þær forsendur.   Ríkisútvarpið er sagt eign okkar allra. Er ekki rétt að við gerum kröfur til þess um hlutlæga fréttamennsku meir en gert hefur verið?

Röng sjálfsásökun Ingibjargar. Það var Samfylkingin í heild sem brást.

 Ingibjörg Sólrún brást ekki Samfylkingunni miðað við  stefnuna sem Samfylkingin markaði árið 2007 og þeim áherslum og athugasemdum sem kynntar voru í Borgarnesi af hennar hálfu.

Samfylkingin brást þjóðinni.

Forusta Samfylkingarinnar hamaðist á þeim sem rannsökuðu mál hrunfyrirtækjanna og talaði um pólitískar ofsóknir og þyrlaði upp pólitísku moldviðri til að verja hrunfyrirtækin og sáði þannig þegar í lok árs 2006 og byrjun árs 2007 þeim fræjum sem gáfu brjóstmylkingum Samfylkingarinnar í fyrirtækja- og fjármálaþjónustu greiðari leið til áframhaldandi svikastarfsemi.  Samfylkingin á að viðurkenna sök í stað þess að skella skuldinni á samstarfsflokk sinn eða fyrrverandi formann.

Ingibjörg Sólrún ber ekki meiri sök en Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra. Þær mótuðu stefnuna saman og störfuðu saman.

Í stefnuskrá Samfylkingarinnar fyrir kosningar 2007 er sett fram sú stefna að

"skapa hagstætt rekstrarumhverfi fyrir fyrirtæki í fjármálaþjónustu....."

Í Borgarnesræðu fyrri sagði Ingibjörg m.a.:

"Í efnahags- og atvinnumálum hljótum við líka að leiða til öndvegis leikreglur hins frjálslynda lýðræðis. Okkur kemur ekkert við hvað þeir heita sem stjórna fyrirtækjum landsins eða hvaða flokki þeir fylgja að málum. Gamlir peningar eru ekkert betri en nýir. Ef ketti er ætlað að veiða mýs þá má einu gilda hvort hann er svartur eða hvítur – svo lengi sem hann gegnir sínu hlutverki. Í atvinnu- og efnahagslífinu eru það umferðarreglurnar sem gilda og þær eiga að vera skynsamlegar og í þágu alls almennings. Stjórnmálamennirnir bera ábyrgð á leikreglunum en leikendur bera ábyrgð á því að fara eftir þeim. Það má leiða að því rök að afskiptasemi stjórnmálamanna af fyrirtækum landsins sé ein aðalmeinsemd íslensks efnahags- og atvinnulífs. Þannig má segja að það sé orðstír fyrirtækja jafnskaðlegt að lenda undir verndarvæng Davíðs Oddssonar eins og það er að verða að skotspæni hans. Ég vil þannig leyfa mér að halda því fram að það hafi skaðað faglega umfjöllun um Íslenska erfðagreiningu, bæði hérlendis og erlendis, að sú skoðun er útbreidd að fyrirtækið njóti sérstaks dálætis hjá forsætisráðherranum. Það vekur upp umræðu og tortryggni um að gagnagrunnur fyrirtækisins og ríkisábyrgðin byggist á málefnalegum og faglegum forsendum en ekki flokkspólitískum. Sama má segja um Baug, Norðurljós og Kaupþing. Byggist gagnrýni og eftir atvikum rannsókn á þessum fyrirtækjum á málefnalegum og faglegum forsendum eða flokkspólitískum? Ertu í liði forsætisráðherrans eða ekki – þarna er efinn og hann verður ekki upprættur nema hinum pólitísku afskiptum linni og hinar almennu gegnsæju leikreglur lýðræðisins taki við. Þetta er verkefni Samfylkingarinnar. Samfylkingin á að vera óháð öllum helstu eignahópunum í samfélaginu, hún á að gæta almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna." http://www2.samfylking.is/Forsida/Umraedan/Raedur/LesRaedu/12

Síðari Borgarnesræða Ingibjargar er almennari en þeir sem áhuga hafa á geta fundið hana hér: http://www2.samfylking.is/Forsida/Umraedan/Raedur/LesRaedu/13

Ingibjörg brást ekki kjósendum sínum eða Samfylkingunni miðað við þessa tilvitun í fyrri Borgarnesræðu hennar. Hún hélt áfram að vinna að hagsmunum Íslenskrar erfðagreiningar sem nú er gjaldþrota, Baugs sem nú er gjaldþrota, Kaupþings sem nú er gjaldþrota og Norðurljósa sem náðu nauðasamningum við lánadrottna sína og var búlkurinn í því sem síðar varð 365 miðlar ehf.

Þáverandi stjórn Norðurljósa var þannig skipuð:  Skarphéðinn Berg Steinarsson, formaður, Pálmi Haraldsson, varaformaður, Kristinn Bjarnason, Halldór Jóhannsson og Gunnar Smári Egilsson. Framkvæmdastjóri: Sigurður G. Guðjónsson.

Þessi fyrirtæki sem Ingibjörg og Samfylkingin báru sérstaklega fyrir brjósti árið 2007 og veittu Samfylkingunni ríflegastan fjárstuðning og fóru öll í þrot  þrátt fyrir pólitískan stuðning Samfylkingarinnar. Allt eru þetta  fyrirtæki sem hafa ríflega sáð  til efnahagshrunsins í október 2008.

 

Af hverju?

Af hverju styrktu ákveðin fyrirtæki einstaka frambjóðendur í prófkjörum um milljónir? Gefur auga leið. Til þess að þetta fólk gæti keypt sér atkvæði og ímynd með auglýsingum og komist fremst í röð frambjóðenda við Alþingis- og sveitarstjórnarkosningar

 Af hverju styrkti t.d. Landsbankinn formann þingflokks Samfylkingarinnar um rúmar 3 milljónir í prófkjöri? Kom eitthvað í staðinn fyrir styrkinn. Einkafyrirtæki styrkir ekki stjórnmálamann um þvílíka upphæð hvað þá minni nema í þröngu eiginhagsmunaskyni. Er það ekki ljóst?

Listinn yfir stóru styrkhafa hrunfyrirtækjanna sýna vel hvað prófkjörin eru hættuleg lýðræði og siðferði stjórnmálastéttarinnar. Ég hef iðulega bent á og gerði áður en ég vissi hvað þessi starfsemi var ógnvænleg að þarna væri um slíkan vanda að ræða að finna yrði aðrar leiðir en prófkjör til að velja stjórnmálaflokkum frambjóðendur. 

Vegna þess sem þegar hefur verið upplýst varðandi fjármál flokka og styrki til stjórnmálamanna er óhjákvæmilegt að stjórnmálaflokkarnir setji á fót Rannsóknarnefnd til að fara ítarlega yfir þessi mál síðustu 10 árin til að hægt sé að byggja upp heilbrigðara og siðrænna stjórnmálastarf í landinu.

Ábyrgðin á bankahruninu

Megin niðurstaða skýrslu rannsóknarnefndarinnar um bankahrunið er sú að stjórnendur bankanna beri ábyrgð á hruni íslensku bankanna í október 2008. Þeirri ábyrgð verður ekki lengur vísað á stjórnmálamenn, Fjármálaeftirlit eða Seðlabanka Íslands.

Hvað sem öðru líður og meintum ávirðingum, athöfnum eða athafnaleysi einstakra aðila innan stjórnsýslunnar þá er þetta samt sú niðurstaða sem skiptir höfuðmáli. 

Þetta er í samræmi við niðurstöðu sænska bankasérfræðingsins Mats Josefsson sem þekkir vel til íslenskra mála en hann sagði á ráðstefnu í Reykjavík 11.11.2009:  "The banking crisis that emerged in Iceland was spectacular and it is definitely true to say that a handful of bankers brought down the country or at least the economy.“  

Það kom mér á óvart að sjá hvað formlegheitin bera staðreyndir máls ofurliði í niðurstöðum nefndarinnar einkum hvað varðar áfellisdóm yfir Björgvin Sigurðssyni þáverandi viðskiptaráðherra vegna atriða sem formaður hans Ingibjörg Sólrún hélt frá honum en ekki er vikið að sérstakri ábyrgð Ingibjargar og af hverju jú vegna þess að formlega gegndi hún ekki annarri stöðu en stöðu utanríkisráðherra þó hún hafi greinilega ítrekað brotið trúnað gagnvart flokksbróður sínum Björgvin Sigurðssyni og vanrækt að upplýsa hann um mikilvæg mál sem hún hafði fengið upplýsingar um eftir hljóðskraf við forsætisráðherra og Seðlabankastjóra.  

Ég minni á að fyrst eftir hrunið þá var spilltum stjórnmálamönnum og lélegum eftirlitsstofnunum kennt um hrunið en nú hefur það moldviðri fokið í burtu eftir því sem betur og betur upplýsist um þá starfsemi sem stunduð var í bönkunum og varð þeim á endanum að falli.  

Niðurstaða rannsóknarnefndar Alþingis er ekki sú að spilltir stjórnmálamenn eða embættismenn hafi verið valdir að bankahruninu. Þeim er í besta falli kennt um vanrækslu sem þó skipti ekki máli varðandi það að koma í veg fyrir hrunið.  

Hvergi er vísað til þess að ráðherrar, eða æðstu embættismenn eftirlitsstofnana hafi brotið af sér af ásetningu eða stórkostlegu gáleysi. Í umfjöllun nefndarinnar verður ekki séð að vísað sé til annars varðandi stjórnmálamenn eða embættismenn en ýmsir hlutir hefðu betur mátt fara og nauðsynlegt sé að koma stjórnsýslunni fyrir með skilvirkari hætti.  

Ég sakna þess hvað sárlega vantar glögga úttekt á þeim í samfélagi stjórnmálamanna, fjölmiðlamanna og í háskólasamfélaginu sem voru á mála hjá bönkum og útrásarvíkingum og þáðu af þeim stóra styrki og margvíslegan annan viðgjörning.   

Þá hefði að mínu mati mátt koma fram í skýrslunni með hvaða hætti tókst á fyrstu mánuðum eftir hrunið að vinna úr vondri stöðu og með hvaða hætti Seðlabanki og Fjármálaeftirlit unnu á þeim tíma þrekvirki við að halda gangverki þjóðfélagsins í lagi.   

Ef til vill á svona skýrsla alls ekki að fjalla um það sem vel er gert bara það sem miður fer.  

Ég leyfi mér að minna enn og aftur á það að skýrsla rannsóknarnefndarinnar er ekki dómur heldur niðurstaða þriggja einstaklinga sem vafalaust hafa gert sitt besta við að vinna það verkefni sem þeim var falið. En þessir einstaklingar eru ekki frekar óskeikulir en aðrir og því miður þá var ekki brugðist við ábendingum um vanhæfi nefndarmanna sem skyldi.

Nefndarmenn gera nefnilega líka mistök eins og venjulegt fólk.